:: Održavanje nastavnog materijala uz pomoć obrazovnog računarskog softvera ::

Održavanje nastavnog materijala uz pomoć obrazovnog računarskog softvera

Autor: Ivana Grujić

U poslednje vreme, u našoj zemlji počinju da se realizuju ideje o novom sistemu nastave, sistemu učenja putem obrazovnih računarskih softvera (ORS-a).
ORS predstavlja kompjuterski program specijalno namenjen sadržaju nastave, a projektovan u cilju poboljšanja nastave i razvijanju individualnosti učenja .
Rešenje koje se nudi u ovom tekstu predstavlja implementaciju izabranog ORS-a i njegovu verifikaciju - potvrdu, kao novog modela nastave, putem eksperimentalnog istraživanja. Istraživanje je sprovedeno u Srednjoj muzičkoj školi " Josif Marinković " u Zrenjaninu sa učenicima III razreda, Teoretskog i Instrumentalnog smera.
Na osnovu rezultata koji su dobijeni istraživanjem, može se zaključiti da primena ORS-a pospešuje komunikaciju između nastavnika i učenika, u nekim slučajevima zamenjuje nastavnika, a može da motiviše čak i one učenike kod kojih su se sve druge metode pokazale manje uspešne. Veoma je bitno da upotreba računara povećava individualizaciju nastave, čime se povećava kvalitet učenja. Učenici su obično oduševljeni i prihvataju da uče iz elektronskog nastavnog materijala. Svaki učenik obrađuje teme tempom koji mu odgovara, ponavlja i istražuje na svoj vlastiti način.

Predmet i cilj istraživanja

Brz razvoj tehnologija doveo je do niza promena u samom procesu obrazovanja. Predmet ovog istraživanja je izučavanje mogućnosti realizacije i organizacije nastave u z pomoć ORS- a . S tim u vezi definisaćemo ključne reči ovog rada: obrazovni računarski softver (ORS) i nastavni materijali.
Obrazovni računarski softver predstavlja kompjuterski program specijalno namenjen sadržaju nastave, a projektovan u cilju poboljšanja nastave i razvijanju individualnosti učenja, dok nastavni materijali predstavljaju nastavne teme, nastavne jedinice i vežbe iz nastavnih predmeta prilagođenih učenju uz pomoć ORS-a.
Cilj ovog istra živanja predstavlja implementaciju izabranog ORS-a i njegovu verifikaciju - potvrdu, kao novog modela nastave, putem eksperimentalnog istraživanja.
Sredstvo kojim će se cilj istraživanja ostvariti biće ORS "Istorija muzike", diplomski rad Žarka Zagrađanina, realizovan na Tehničkom fakultetu "Mihajlo Pupin".

Glavna hipoteza:
"Primena ORS-a ima statisti čki značajan uticaj na povećanje obrazovnih efekata nastave predmeta Istorija muzike u Srednjoj muzičkoj školi " Josif Marinković " u Zrenjaninu. "
Pomoćne hipoteze:
•  primenom ORS-a pove ćava se nivo informatičkih znanja;
•  primena ORS-a utiče na ekonomičnost nastave: u smislu skraćenja vremena usvajanja nastavnih sadržaja;
•  primena ORS-a omogućuje individualizaciju nastavnog rada: u smislu izbora nivoa usvajanja znanja i tempa rada.

Metodološki koncept istraživanja obuhvata savremene istraživačke metode i tehnike i odvija se na sledeći način:
•  eksperimentalnom metodom izvršiće se implementacija ORS-a i provera učinka u odnosu na tradicionalnu nastavu sistematskim posmatranjem, anketiranjem i testiranjem prilikom eksperimenta;
•  pri obradi dobijenih podataka u istra živanju koristiće se statistička metoda.

Instrument istraživanja predstavljaju ankete i testovi sprovedeni sa učenicima, koji su dati u standardnom obliku.
Svaki od ovih instrumenata se primenjuje na kraju realizacije vežbanja. Takođe su predviđeni kriterijumi vrednovanja rezultata primenjenih instrumenata, kao i statističke metode za njihovu obradu.

Ankentni list
Ciljevi anketiranja su bili da se utvrdi informisanost učenika o ORS-u , njihova spremnost da takav sistem koriste, kao i njihove primedbe posle upotrebe ORS-a.
Sva pitanja ot vorenog su tipa. Radi ostvarivanja cilja anketiranja, pažnja se poklanja svim predviđenim pojedinostima: odabir pitanja, njihova jasna formulacija, elementi anketnog lista i njegov dizajn, vreme potrebno za popunjavanje ankete (najduže 5 minuta).
Ispitanici o anketi saznaju uoči samog anketiranja. Njemu prethodi kratko obaveštenje o cilju ankete. A nketn i list ovi prikazan i su u Prilogu 2 i 3.

Testovi
Cilj testiranja je da se utvrdi u kojoj meri su studenti usvojili obrađene nastavne sadržaje, odnosno, koliki je efekat primene ORS-a . Za ovo istraživanje formirana su dva testa koja su imala za cilj utvrđivanje preciznosti i brzine odgovaranja na postavljena pitanja. Prosečna ocena svih testova poslužiće kao parametar uspeha obe grupe učenika, kao i razlike među njima.
Test preciznosti - sadrži 10 pitanja koja su višestrukog izbora (sa po 5 ponuđenih odgovora). Svaki tačan odgovor donosi 1 bod, što znači ukupno 10 bodova (Prilog 4).
Test brzine - takođe sadrži 10 pitanja, ali su pitanja koncipirana tako da se odgovora sa "DA" ili sa "NE", a vreme rešavanje testa je ograničeno na 5 minuta (Prilogu 5). Predviđeno je da svaki tačan odgovor bude vrednovan jednim bodom, što znači ukupno 10 bodova.

Čas Utvrđivanje gradiva - romantizam iz nastavnog predmeta Istorija muzike izabran je za primenu ORS-a , a predviđeno je da se uzorkom ispitivanja obuhvate učenici III razreda, Teoretskog i Instrumentalnog smera , Srednje muzičke škole " Josif Marinković " u Zrenjaninu. Istraživanje je trebalo da obuhvati celokupnu populaciju, ali na konačan broj u uzorku uticao je izostanak sa časa u vreme trajanja istraživanja. Kada se navedeno uzme u obzir, dobija se uzorak, čija je veličina, u odnosu na veličinu populacije, prikazana u tabeli 1.

Tabela 1 - Obim ispitivanog uzorka (kao izvori za vrednosti u tabeli poslužili su podaci iz Sekretarijata Muzičke škole)

Prema navedenim karakteristikama i s obzirom na to da ispitanici nisu posebno birani, već pre " nametnuti " ovo je hotimičan uzorak , ali u svakom slučaju reprezentativan za ovo istraživanje , a poseduje i sledeće karakteristike:
•  ispitanici imaju ujednačen nivo znanja i spretnosti u rukovanju računarom;
•  ispitanici ispred sebe imaju isti obrazovni računarski softver;
•  komunikacija sa nastavnikom, ili međusobna komunikacija biće svima omogućena.

Istraživanje je sprovedeno u prostorijama Srednje muzičke škole " Josif Marinković " u Zrenjaninu, u kojem su učestvovali učenici III razreda Teoretskog i Instrumentalnog smera. Realizovao se čas Utvrđivanje gradiva - romantizam, iz nastavnog predmeta Istorija muzike. Razlog sprovo đenja istraživanja u ovoj školi je mogućnost autora da formira dve grupe učenika za potrebe istraživanja i da u saradnji sa predmetnim nastavnikom, Violetom Ratić, upozna znanja i sposobnosti svih ispitanika. Ceo III razred se deli na dve grupe, tj. dva smera (Teoretski i Instrumentalni), ali iz predmeta Istorija muzike oba smera imaju isti plan i program, kao i jednak broj učenika.

Za potrebe eksperimenta, na računarima u Muzičkoj školi je instaliran ORS "Istorija muzike". Uz pomoć njega su učenici usvajali znanja, za realizaciju časa Utvrđivanje gradiva - romantizam, tokom eksperimenta. Opis korišćenog ORS-a dat je u Prilogu 1.
U eksperimentalnom delu rada izvršiće se eksperimentalno testiranje učenika (12 učenika) koji su pratili nastavu uz pomoć ORS-a i učenika (10 učenika) koji su pratili nastavu na tradicionalan način.
Realizacija istraživanja je prvo obuhvatila jednak tretman svih učenika na časovima iz predmeta Istorija muzike, tokom školske 2003/2004. godine.
Potom je sprovedena anketa (Prilog 2) pomoću koje su utvrđeni stavovi i mišljenja prve grupe učenika o ORS-u, a potom anketa (Prilog 3) pomoću koje su utvrđeni stavovi i mišljenja druge grupe učenika o ORS-u nakon usvajanja gradiva uz pomoć ORS-a.
Prva grupa učenika je pratila nastavu na tradicionalan način, dok je druga grupa učenika pratila nastavu uz pomoć ORS-a "Istorija muzike".
Prva grupa - učenici su sa nastavnikom prešli sadržaj časa na tradicionalan način, posle čega je usledilo testiranje, klasično, sa testovima znanja i brzine u štampanoj formi uz prisustvo nastavnika.
Druga grupa -učenici su samostalno, po svom nahođenju, analizirali sadržaj obrazovnog softvera "Istorija muzike" uz mogućnost komunikacije sa nastavnikom. I ovi učenici su imali obavezu da odgovore na isti test. Sa ovom grupom učenika je urađena anketa (Prilog 3) da bi se proverilo njihovo mišljenje o ORS-u, nakon usvajanja gradiva uz pomoć ORS-a. Utvrdilo se da li je došlo do izvesnih promena u stavovima i mišljenjima, s obzirom da su se upoznali sa jednim takvim programom.
Nakon toga, učenici obe grupe su proveravali svoja stečena praktična znanja rešavajući testove znanja i brzine, koje je osmislio njihov predmetni nastavnik.

Podaci koji su dobijeni istraživanjem, podvrgnuti su statističkoj analizi. Rezultati istraživanja dati su tabelarno i grafički.

Rezultati ankete o stavovima i mišljenjima učenika o ORS-u

Na postavljenja pitanja u anketi o stavovima i mišljenjima učenika o ORS-u odgovarala je prva grupa učenika. Rezultati ove ankete su uglavnom očekivani, jer ORS još nije primenljiv u našoj zemlji i, iako skoro svi učenici svakodnevno koriste računar, oni nisu mnogo upoznati ni sa pojmom, kao ni sa samim funkcionisanjem ovakvog sistema nastave. Samo pet ispitanika nije znalo šta je ORS (što ukazuje na solidno predznanje iz ove oblasti svih ispitanih učenika iz ove grupe), dok niko od ispitanika, nije koristio ni jedan od ORS-a.

Svi ispitanici bi voleli da koriste ORS u nastavi, a najčešći razlozi za to (rezimirani na osnovu pojedinačnih odgovora) su sledeći:
•  ušteda u vremenu i prostoru;
•  kvalitetan izvor informacija;
•  olakšan i ubrzan proces učenja;
•  zanimljiviji pristup gradivu.

Na pitanje da li smatraju da je ORS bolji od klasičnog oblika, učenici su dali pomalo neočekivane odgovore, s obzirom da su svi izrazili želju da koriste ORS, neki ga smatraju boljim od klasičnog oblika nastave, a neki ne, što ukazuje na relativan strah od prihvatanja novih sistema obrazovanja, koji još nisu dovoljno poznati i realizovani u ovoj sredini.

Da li smatrate da je CRS bolji od klasičnog oblika nastave:

Grafik 1 - Odnos između kvaliteta tradicionalnog oblika nastave i ORS-a

ORS smatraju boljim čak njih 67%, jer: učenje je zanimljivije, učenje se može odvijati po sopstvenom izboru (prilagođeno je pojedincu, sadrži više informacija.
Oni koji tradicionalni sistem obrazovanja smatraju boljim (njih 8%) svoje argumente polažu u fizičko prisustvo profesora, koji u svakom momentu može da pojasni gradivo i koga ni jedna "mašina" ne može da zameni.
Mali broj ispitanika (8%) smatra da bi ORS trebalo kombinovati sa tradicionalnim sistemom obrazovanja, koristiti ga kao dopunu i smatraju ih ravnopravnim.
Bez obzira da li ga smatraju boljim u odnosu na klasičan oblik nastave, velika većina ispitanih učenika (10) su mišljenja da bi ORS poboljšao njihove rezultate učenja jer: pruža više informacija, učenje je zanimljivije, gradivo se lakše pamti, pruža mogućnost učeniku da se skoncentriše na ono što ne zna, omogućuje individualizaciju nastave.

Rezultati provere znanja (preciznosti i brzine) ispitanika

Kao što je već napomenuto, svi učenici, tačnije obe grupe, tokom ovog istraživanja, bili su podvrgnuti testiranju. Osmišljena su dva testa koja su poslužila za proveru preciznosti i brzine rada. Testovi se odnose na poznavanje oblasti Romantizam, koju su svi učenici obradili tokom školske godine. Pre rešavanja testova, samo druga grupa učenika je imala priliku da se podseti pređenog gradiva uz pomoć obrazovnog računarskog softvera "Istorija muzike".

Prva grupa, testove je rešavala u učionici, u papirnoj formi uz fizičko prisustvo nastavnika. Nakon rešavanja testova, dobijeni su sledeći rezultati:

Tabela 2 - Prosečna ocena učenika prve grupe na oba testa

Učenici druge grupe, rešavali su test u učionici, u papirnoj formi uz fizičko prisustvo nastavnika i uz pomoć ORS-a. Njihovi rezultati, dati su u Tabeli 3:

Tabela 3 - Prosečna ocena studenata druge grupe na oba testa

Iako su svi učenici imali jednake testove, bolje rezultate postigli su učenici druge grupe, koji su test rešavali uz pomoć ORS-a. Prosečne ocene, na testovima preciznosti i brzine, prve grupe iznose 5,33 i 6,17 respektivno, a kod druge grupe su nešto više, 6,83 i 6,67 . Znači, učenici koji su gradivo pratili uz pomoć ORS-a, pokazali su bolje rezultate u poređenju sa učenicima koji su gradivo usvajali na tradicionalan način.

Rzultati ankete o stavovima i mišljenjima učenika o ORS-u - eksperimentalna grupa

Druga grupa učenika je koristila ORS i nakon usvajanja gradiva, proverena su njihova mišljenja o obrazovnim računarskim softverima.

Ponovo je postavljeno pitanje učenicima da li smatraju da je nastava uz pomoć ORS-a bolja od klasičnog oblika nastave i njih dvoje smatra da nije, jedan smatra da je isto, jer sve zavisi od profesora, a svi ostali smatraju da jeste (9 učenika), jer lakše dolaze do odgovarajućih podataka, bez pritisaka i ometanja od strane drugih učenika, zanimljivije je, mogli su da se skoncentrišu na najvažnije delove gradiva i da sami izaberu kojim redom će proučavati gradivo.

Troje učenika je odgovorilo da ORS nije poboljšao njihove rezultate učenja, četvoro ispitanih učenika se slažu da je ORS delimično, a svi ostali (5 učenika) da je ORS u potpunosti poboljšao njihove rezultate učenja (što dokazuje i statistika posle rešavanja testa).

Na pitanje kako je ORS poboljšao rezultate učenja učenici su dali odgovore, koji su svrstani u sledeće dve kategorije: gradivo obrazovonog računarskog softvera je dobro koncipirano; multimedijalnim putem, lakše se pamti gradivo.

Grafik 2 - Odnos odgovora na pitanje: "Da li Vam je ORS olakšao prijem gradiva?"

Na grafiku se jasno vidi da 42% učenika smatra da je upotreba ORS-a u potpunosti olakšala prijem gradiva, 33% učenika da je ORS samo delimično olakšao prijem gradiva, a 25% učenika smatra da upotreba ORS-a nije olakšala prijem gradiva. Na sledećem grafiku, biće predstavljen odnos odgovora na pitanje da li je učenicima trebalo manje vremena za usvajanje nastavnog sadržaja uz pomoć ORS-a u odnosu na tradicionalan sistem obrazovanja.

Grafik 3 - Odnos odgovora na pitanje o brzini savladavanja gradiva

I ovde je većina učenika složna da ORS znatno ubrzava savladavanje i prijem gradiva u odnosu na tradicionalne sisteme obrazovanja. Zanimljivo je bilo pitanje da li je prezentacija gradiva u ORS-u zadovoljila potrebe učenika. Pošto su učenici druge grupe imali priliku da koriste obrazovni računarski softver njihovi odgovori izgledaju ovako:

Grafik 4 - Odnos odgovora na pitanje da li je prezentacija gradiva zadovoljila zahteve učenika

Vidimo da su učenici u potpunosti zadovoljni kako je nastavni sadržaj predstavljen u ORS-u, jer njih 92% je zadovoljila prezentacija gradiva, dok samo 8% nije.
Sve ovo dovodi nas do zaključka da obrazovni računarski softveri nisu nezamenljivi oblici predstavljanja gradiva, ali mogu biti od velike koristi i važnosti ako zadovoljavaju sve postavljenje kriterijume.

Zaključci istraživanja

S obzirom na ulogu i cilj istraživanja, ovo istraživanje spada u grupu verifikatornih istraživanja. Rezultati istraživanja ukazuju na neophodnost uvođenja promena u sistemima obrazovanja i što bržem prilagođavanju novim, savremenim standardima. Tako je i potvrđena i verifikovana činjenica da je došlo vreme da se u ovoj sredini uvede sistem učenja putem obrazovnih računarskih softvera.

Na osnovu dobijenih i prezentovanih rezultata može se utvrditi sledeće: primena ORS-a ima statistički značajan uticaj na povećanje obrazovnih efekata nastave predmeta Istorija muzike u Srednjoj muzičkoj školi "Josif Marinković" u Zrenjaninu. Istraživanjem je utvrđeno, na osnovu rešavanja testova od strane dve grupe učenika, da su rezultati druge grupe, koja je usvajala gradivo uz pomoć ORS-a, za, u proseku, ocenu veći od grupe učenika koja je nastavne sadržaje usvajala na klasičan način.

Eksperimentom su proverene i potvrđene ili delimično potvrđene i podhipoteze:

•  primenom ORS-a pove ćava se nivo informatičkih znanja - na osnovu rezultata testova preciznosti obe grupe i srednjih vrednosti rezultata testova;
•  primena ORS-a utiče na ekonomičnost nastave: u smislu skraćenja vremena usvajanja nastavnih sadržaja - na osnovu rezultata ankete koja je sprovedena nakon eksperimentalne primene ORS-a, pri čemu 6 učenika (50%) misli da im je primena ORS-a znatno skratila vreme usvajanja nastavnih sadržaja;
•  primena ORS-a omogućuje individualizaciju nastavnog rada: u smislu izbora nivoa usvajanja znanja i tempa rada - na osnovu pojedinih komentara u anketi koja je sprovedena nakon eksperimenta, u smislu da je učenicima lakše ako ih ne ometaju drugi učenici tokom rada, ne moraju da brinu o ograničenom vremenu, kao i da ne moraju da prolaze gradivo koje im je dovoljno poznato i jasno.

Eksperiment je izvođen u školskoj 2003/2004 godini. Ukupan broj ispitanika iznosio je 24. Faze testa obuhvatale su: popunjavanje inicijalne ankete, nakon čega je usledilo usvajanje znanja putem eksperimentalno postavljenog ORS-a, verifikacija usvojenih znanja učenika, kao i popunjavanje ankete nakon upotrebe ORS-a. U uzorku je korišten relativno mali uzorak ispitanika, određen uslovima sredine, karakteristikama eksperimenta i mogućnostima istraživača.

Zaključak

Ovo istraživanje je imalo za cilj da pokaže opravdanost uvođenja obrazovnih računarskih softvera u sredini koja je još nedovoljno informatički razvijena i da utvrdi kako obrazovni softveri utiču na prijem gradiva u nastavi.

•  Mogućnost primene ORS: rezultati izvršene analize pokazuju da postoji osnova da se nastavni materijali prezentuju putem obrazovnih računarskih softvera. U svim oblasti se mogu primeniti ovakvi softveri, a širom sveta se razvijaju različiti projekti, svakoga dana.
•  Dat je prikaz održavanja nastavnog materijala uz pomoć ORS-a: dat je primer održavanja nastavnih materijala uz pomoć izabranog ORS.
•  Eksperimentalnim putem ispitan je mogući doprinos ORS-a u nastavi predmeta Istorija muzike u Srednjoj muzičkoj školi " Josif Marinković " u Zrenjaninu : odgovor na pitanje da li se može očekivati povećanje obrazovnih efekata nastave predmeta Istorija muzike u Srednjoj muzičkoj školi " Josif Marinković " u Zrenjaninu, dat je rezultatima eksperimentalnog istraživanja.

U pomenutom projektu učestvovali su učenici III razreda, Teoretskog i Instrumentalnog smera u Srednjoj muzičkoj školi "Josif Marinković" u Zrenjaninu, školske 200 3 /200 4 godine, kao i pojedini profesori iste škole .

Radi vrednovanja projekta sprovedeno je anketiranje i testiranje, kojim su obuhvaćene dve grupe učenika . Rezultati dobijeni na osnovu primenjenih postupaka govore ujedno o kvalitetu primenjenog načina rada, odnosno održavanja nastavnih materijala uz pomoć ORS-a .

Rezultati ankete omogućili su uvid u informisanost učenika u vezi ORS-a, i njihove stavove o primeni ORS-a u nastavi, u odnosu na tradicionalno izvođenje nastave . Njihovom analizom utvrđeno je da većina učenika ima pozitivan stav prema uvođenju ORS-a u ovu sredinu, jer smatraju da uz takav načina rada mogu da ostvare visok e rezultat e (što je i potvrđeno na osnovu srednjih vrednosti rezultata testova obe grupe učenika) , zatim da je obezbeđena motivisanost učenika za učenjem, kao i da takav način rada odgovara većini učenika, a primenom ORS-a pokazano je da učenici u velikoj meri pokazuju veću inovativnost ako imaju veću slobodu u nastavi .

Kao moguća nova otvorena područja istraživanja su:

•  ispitivanje primena ORS-a na većem uzorku koji bi bio izložen istim uslovima;
•  mogućnost primene ORS-a i za ostale nastavne predmete koji se izučavaju u Srednjoj muzičkoj školi " Josif Marinković " u Zrenjaninu;
•  primena odgovarajućih obrazovnih računarskih softvera i u ostalim obrazovnim institucijama, a i šire.

a osnovu dobijenih i prezentovanih rezultata može se zaključiti da je glavna hipoteza istraživanja potvrđena u potpunosti, stoga sledi: primena ORS-a ima statistički značajan uticaj na povećanje obrazovnih efekata nastave predmeta Istorija muzike u Srednjoj muzičkoj školi "Josif Marinković" u Zrenjaninu.

Autor:
Profesor informatike Ivana Grujić
Student postdiplomac na Tehničkom fakultetu "Mihajlo Pupin" Zrenjanin
Stipendista Ministarstva nauke i zaštite životne sredine i
naučni saradnik na Tehničkom fakultetu "Mihajlo Pupin" Zrenjanin