I DEO
TEORIJSKE I EMPIRIJSKE OSNOVE PREVENCIJE USMERENE NA RIZIČNE I PROTEKTIVNE FAKTORE
OSNOVNE POSTAVKE PREVENCUE USMERENE NA RIZIČNE I PROTEKTIVNE FAKTORE
SOCIJALNO-EKOLOŠKI RAZVOJNI MODEL
Nivoi ekološkog sistema
Faktori socijalnog razvoja
KONCEPT RIZIČNIH I PROTEKTIVNIH FAKTORA
Rizični faktori
Protektivni faktori
Interakcija rizičnih i protektivnih faktora
Razvijanje rezilijentnosti kao pretpostavka uspešnog socijalnog razvoja
MODEL SOCIJALNOG RAZVOJA
MODEL MREŽE UTICAJA
Rizični faktori u lokalnoj zajednici
Rizični faktori u porodičnoj sredini
Rizični faktori u školskoj sredini
Individualni rizični faktori i rizični faktori u vršnjačkim grupama
STRATEGIJA SOCIJALNOG RAZVOJA
Pozitivna uverenja i jasni standardi ponašanja
Pozitivno socijalno vezivanje
Individualne karakteristike

II DEO
SAVREMENA PRAKSA PREVENCUE USMERENE NA RIZIČNE I PROTEKTIVNE FAKTORE
PRAKTlCNE IMPLIKACIJE KONCEPTA PREVENCIJE USMERENE NA RIZIČNE I PROTEKTIVNE FAKTORE
OSNOVNI PRINCIPI PREVENTIVNOG DELOVANJA
NIVOI PREVENTIVNOG DELOVANJA
STRATEGIJE PREVENTIVNOG DELOVANJA
KRITERIJUMI ZA PROCENU EFEKTIVNOSTI PROGRAMA PREVENCIJE PRESTUPNIŠTVA

III DEO
KATALOG PROGRAMA PREVENCIJE PRESTUPNIŠTVA
PROGRAMI PREVENCIJE ŠKOLSKOG NEUSPEHA
Program Positive Action
Projekat ACHIEVE
Program Early Risers: Skills for Success
PROGRAMI PREVENCIJE NASILNOG PONAŠANJA
Program Second Step: A Violence Prevention Curriculum
Program Responding in Peaceful and Positive Ways
Program Bullying Prevention
PROGRAMI PREVENCIJE ZLOUPOTREBE PSIHOAKTIVNIH SUPSTANCIJA
Program Keep a Clear Mind
Projekat ALERT
Projekat SUCCESS

IV DEO
OSNOVNA UPUTSTVA ZA PLANIRANJE PROGRAMA PREVENCIJE PRESTUPNIŠTVA
PLANIRANJE PROGRAMA PREVENCIJE PRESTUPNIŠTVA
I FAZA - PROCENA SPREMNOSTI, MOBILIZACIJA I ORGANIZOVANJE SREDINE
Spremnost sredine
Mobilizacija sredine
Organizovanje sredine
II FAZA-PROCENAPOTREBA I POTENCIJALA SREDINE
Procena potreba sredine
Procena potencijala sredine
III FAZA - IZBOR PROGRAMSKIH OPCIJA
Izbor nivoa preventivnog delovanja
Izbor strategija preventivnog delovanja
Izbor područja preventivnog delovanja
Ustanovljavanje modela programa

PREDGOVOR IZ KNJIGE

Trenutak u kome je objavljena knjiga pod nazivom Prevencija prestupništva dece i omladine odlikuje visok stepen zainteresovanosti naučne i stručne javnosti za problematiku prevencije različitih oblika prestupničkog ponašanja dece i omladine. Takvo interesovanje je uslovljeno činjenicom da prestupništvo pripadnika populacije mladih ljudi proizvodi brojne negativne posledice po zajednicu u kojoj se javlja. Atribut najhitnijeg socijalnog problema savremenog društva, koji se pripisuje prestupništvu, nužno nameće potrebu državnih i društvenih subjekata da osmisle, organizuju i preduzmu aktivnosti usmerene ka smanjenju ispoljavanja i ponavljanja prestupničkih oblika ponašanja mladih ljudi.

Ne umanjujući značaj drugačijih oblika delovanja, sve veći broj naučnika i praktičara ističe da težište ukupne politike suprotstavljanja različitim oblicima prestupničkog ponašanja treba da bude zasnovano na preventivnom delovanju, budući da se kroz preventivne aktivnosti na daleko humaniji, svrsishodniji i obuhvatniji način ostvaruje zaštita mladih ljudi od negativnih posledica koje prestupnički oblici ponašanja nose. Opšteprihvaćeno stanovište je da prevencija, kao proces kojim se omogućava i podstiče pozitivni socijalni razvoj ličnosti, ne samo da obećava, nego zaista deluje u pravcu formiranja prosocijalnih oblika ponašanja i sprečavanja javljanja i ponavljanja prestupništva.

Međutim, teorijsko isticanje značaja i uvažavanje potencijalne efektivnosti preventivnih aktivnosti u smanjenju ispoljavanja prestupništva jako dugo nije bilo praćeno adekvatnim i konkretnim praktičnim delovanjima na polju prevencije. To ne znači da pokušaja na planu prevencije nije bilo. Naprotiv, na osnovu izolovanih teorijskih saznanja, realizovan je veliki broj programskih aktivnosti preventivne prirode, ali je njihova uspešnost izostajala ili su efekti takvih programa bili efemernog karaktera. Razlog tome je nedostatak jedinstvene teorijske osnove koja bi činila polazište u plani- ranju i programiranju preventivnih aktivnosti.

O sistematskom i obuhvatnom planiranju i programiranju prevencije moglo je biti reči tek na onom stupnju razvoja nauke koji odlikuje visok stepen saglasnosti u pogledu ključnih faktora koji svojim delovanjem ostvaruju uticaj na formiranje prestupničkih oblika ponašanja, budući da je jedino putem eliminacije i redukcije tih činilaca moguće ostvariti značajnije uspehe na planu sprečavanja ispoljavanja prestupništva. Na temelju rezultata brojnih empirijskih istraživanja i teorijskih promišljanja koncipiran je jedinstveni, naučno zasnovani pristup prevenciji prestupništva, koji ne samo da predstavlja temeljnu osnovu savremenog sistema prevencije, već pruža polazne pretpostavke neophodne za razvijanje konkretnih preventivnih modela koji bi poslužili kao deskriptivni i prediktivni okviri planiranja i programiranja prevencije prestupništva dece i omladine.

U skladu s iznetim okolnostima, knjiga Prevencija prestupništva dece i omladine predstavlja odraz dvojakih nastojanja: prvo, povećanje kvantuma znanja o savremenom konceptualnom pristupu prevenciji prestupništva i preventivnom modelu razvijenom na tim osnovama i, drugo, pružanje praktičnih uputstava za planiranje, programiranje i primenu uspešnih preventivnih aktivnosti.

Knjiga se sastoji od pet poglavlja. Na osnovu prethodnog određenja pojma prestupništva, kao i povezanosti socijalnog razvoja i prestupničkog ponašanja, u Uvodnim razmatmnjima je definisan pojam prevencije u duhu savremene teorije i prakse.

U poglavlju koje nosi naziv Teorijske i empirijske osnove prevencije usmerene na rizične i protektivne faktore analizirani su jedinstveni naučno zasnovani konceptualni pristup prevenciji prestupništva i osnovne postavke modela prevencije prestupničkih oblika ponašanja mladih ljudi koji je razvijen unutar tog koncepta.

Poglavlje pod nazivom Savremena praksa prevencije usmerene na rizične i protektivne faktore posvećeno je principima, nivoima, strategijama i kriterijumima za procenu efektivnosti preventivnog delovanja. Poznavanje i primena praktičnih implikacija koje su nastale sumiranjem rezultata velikog broja istraživanja i evaluacija doprinose uspešnijem planiranju i kreiranju efektivnih preventivnih programa usmerenih ka smanjenju broja rizičnih i jačanju protektivnih faktora radi formiranja prosocijalnih i sprečavanja ispoljavanja prestupničkih oblika ponašanja.

Poglavlje koje nosi naziv Katalog programa prevencije prestupništva podeljeno je u tri dela: Programi prevencije školskog neuspeha, Programi prevencije nasilnog ponašanja i Programi prevencije zloupotrebe psihoaktivnih supstancija. Osim podataka o istorijatu i autorima, prikaz svakog programa obuhvata i sledeće informacije: osnovne odlike, protektivni faktori, rizični faktori, programske intervencije prema oblastima delovanja, glavni programski pristupi, primena programa, efekti programa i preporuke za uspešnu primenu programa. Programi sadržani u Katalogu su zadovoljili najstrože kriterijume i dobili najviše ocene nivoa efektivnosti (OJJDP, SDFS, SAMHSA).

U završnom poglavlju, pod nazivom Osnovna uputstva za planiranje programa prevencije prestupništva, razmotrene su tri inicijalne faze procesa planiranja: 1) procena spremnosti, mobilizacija i organizovanje sredine; 2) procena potreba i potencijala sredine, i 3) izbor programskih opcija. Kroz detaljnu analizu faza u planiranju programa prevencije data su egzaktna uputstva za primenu celog postupka i prevazilaženje problema koji se najčešće javljaju.

Knjiga Prevencija prestupništva dece i omladine predstavlja uvod u niz aktivnosti koje su ključne za efektivno planiranje i primenu preventivnih programa. Na stranama koje slede prikazana su saznanja o prevenciji prestupničkog ponašanja mladih ljudi akumulirana iz različitih izvora - izučavanja teorije, istraživanja i profesionalnog iskustva autora. Usled toga, knjigu odlikuje savremeniji način pisanja. Integracija teorije i prakse ostvarena je prezentovanjem relevantnih teorijskih koncepata, konkretnih smernica za preventivno delovanje i primera efektivnih preventivnih programa.

Knjiga je napisana za potrebe Programa edukacije školskih timova o prevenciji prestupničkog ponašanja učenika u školskoj sredini, koji realizuje Pedagoško društvo Srbije u saradnji sa Ministarstvom prosvete i sporta Republike Srbije i Katedrom za prevenciju i resocijalizaciju Defektološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu.